خَلق پول از دیدگاه امامیه و با نگاهی به قوانین موضوعه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسنده

طلبه سطح چهار حوزه علمیه قم - ایران؛ رایانامه: hadi.khoshnaghsh@gmail.com

چکیده

بانک و عملیات بانکی از دیرباز موردتوجه دانشمندان مسلمان بوده است. ایشان ضمن بررسی ماهیت بانک و عملیات بانکی، سعی در تطبیق آن­ها با موازین اسلامی ‌داشته ­اند. از سوی دیگر مدرن‌شدنِ بانک­ها در عصر حاضر، بشر را با پدیده­ای به نام خلق پول روبرو کرده است. می توان گفت این پدیده که اثرات مهمی‌ در اقتصاد دارد، از جهت فقهی به‌دقت کنکاش نشده است. به‌عنوان ‌مثال در قانون بانکداری بدون ربا که پس از انقلاب اسلامی ‌به تصویب رسیده، خلق پول و اثرات فقهی آن به‌کلی نادیده گرفته شده است.
با تدقیق در منابع فقه امامیه و همچنین قانون مدنی و بانکداری بدون ربا، به نظر می­رسد دو اشکال اساسی به نظام بانکداری خالق پول وارد است: اول؛ در عقود اسلامی ‌بانک­ها مثل قرض‌الحسنه، مشارکت و... خلق پول موجب معامله با دَین می­ شود؛ درحالی‌که به گفته­ فقها باید مورد معامله در این عقود، عَین باشد. دوم؛ صرف‌نظر از اشکالات قبلی به نظر می­رسد مکانیزم خَلق پول توسط بانک­های تجاری یکی از مصادیق اکل مال به باطل است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An investigation into money creation from the perspective ofJaʿfari jurisprudence and statutory laws

نویسنده [English]

  • Haddi Khoshnaghsh
Student in Level Four at Qom Seminary
چکیده [English]

Banks and banking operations have long been the focus of Muslim scholars' attention. In addition to examining the nature of banks and banking operations, these scholars have tried to bring them in line with Islamic criteria. The modernization of banks have, on the other hand, confronted humanity with a phenomenon called 'money creation'. It can be claimed that this phenomenon has not been well examined in spite of being importantly effective in economy. For example, money creation and its Islamic jurisprudential effects have been overlooked in the law of banking without riba (interest) enacted after the Islamic Revolution.
With a careful examination into the sources of Ja'fari jurisprudence as well as the civil code and the law of banking without riba, the banking system creating money seems to suffer from two major drawbacks: first, in Islamic banking contracts like in qardh al-hasan (interest-free loan) and civil partnership, money creation leads to transactions with debt while Islamic jurists say transactions in such contracts must be 'object'; second, regardless of previous flaws, the mechanism of money creation used by commercial banks seems to be a manifestation of unlawful ownership.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bank
  • Money Creation
  • Fiqh (Islamic Jurisprudence)
  • Consuming Property Wrongfully
  • Debt

عنوان مقاله [العربیة]

دراسة استحداث النقود فی فقه الإمامیة والقوانین الموضوعة

چکیده [العربیة]

حظیت البنوک والعملیات البنکیة فی وقت مبکر باهتمام علماء المسلمین الذین عمدوا إلى دراسة ماهیة هذه البنوک والعملیات التی تجری فیها محاولین جعلها تتماشى مع التعالیم الإسلامیة. ومن جهة أخرى فإنّ تطور البنوک فی العصر الحاضر جعل البشر یواجهون ظاهرة باسم "استحداث النقود"، ویمکن القول أنّ هذه الظاهرة التی تؤثر بقوة فی الاقتصاد لم تدرس بعنایة من الناحیة الفقهیة حتى الیوم، فعلى سبیل المثال کان هنالک إغفال لاستحداث النقود وآثاره الفقهیة بشکل تام فی قانون البنوک غیر الربویة الصادر بعد الثورة الإسلامیة.

وبالتدقیق فی المصادر الفقهیة الإمامیة وأیضا فی القانون المدنی وقانون البنوک غیر الربویة نجد أنّ هناک إشکالان أساسیان على النظام البنکی المُستحدِث للنقود، الأول: فی العقود الإسلامیة للبنوک من قبیل القرض الحسن والمشارکة یؤدی استحداث النقود إلى أن تکون المعاملة بالدین؛ فی حین أنّه بناء على أقوال الفقهاء ینبغی أن یکون موضوع المعاملة هو العین، والثانی: بغض النظر عن الإشکالات السابقة یبدو أنّ آلیة استحداث النقود من قبل البنوک التجاریة هی من مصادیق أکل المال بالباطل.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • المصرف
  • استحداث النقود
  • الفقه
  • أکل المال بالباطل
  • الدَین

فایل Pdf ...

  1.           * قرآن‌کریم (ترجمه آیت‌الله مکارم شیرازی).

    1. ابعاد و پیامدهای خلق پول توسط بانک‌های تجاری در ایران. (آبان 1393). مرکز پژوهش­های مجلس. معاونت پژوهش­های اقتصادی.
    2. ابن‌فارس، احمدبن فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغة. یکم. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
    3. ابن‌فهد حلّى، احمدبن محمد اسدى جمال‌الدین. (1407ق). المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. یکم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    4. ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسانالعرب. سوم. بیروت: دار صادر.
    5. ابن‌خالویه، حسین‌بن احمد. (1413ق). إعراب القراءات السبع و عللها. یکم. مصر: مکتبة الخانجی.
    6. انصارى، مرتضى‌بن محمدامین دزفولى. (1415ق). المکاسب. یکم. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
    7. آیین­نامه اجرایی قانون عملیات بانکی بدون ربا.
    8. بار، رمون. اقتصاد سیاسی. (۱۳۶۷). ترجمه منوچهر فرهنگ. تهران: انتشارات سروش.
    9. ثعلبى، احمدبن محمد. (1422ق). الکشف و البیان: تفسیر الثعلبی. یکم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    10. حرّعاملى، محمدبن حسن. (1409). وسائل الشیعة. یکم. قم: مؤسسه آل‌البیت:.
    11. خمینى، سید روح‌الله موسوى. (1404ق). زبدة الأحکام. یک جلدی. یکم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامى.
    12. ـــــــ . (1421ق). کتاب البیع. یکم. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى1.
    13. ـــــــ . (بی‌تا). تحریر الوسیلة. 2 جلدی. یکم. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.
    14. خویی، ابوالقاسم. (1383). رساله توضیح المسائل. دوم. مشهد: انتشارات رستگار.
    15. ـــــــ . (بی­تا). مصباح الفقاهه. مقرر محمدعلی توحیدى‌. بی­جا.
    16. زبیدى، محمدبن محمد مرتضى. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. یکم. بیروت: دار الفکر.
    17. شاکری، عباس. (1387). نظریه­ها و سیاست­های اقتصاد کلان. یکم. تهران: انتشارات پارس‌نویسان.
    18. شهید اول، محمدبن مکى‌عاملى. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    19. ـــــــ . (بی‌تا). القواعد والفوائد. یکم. قم: کتابفروشى مفید.
    20. ـــــــ . (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة. یکم. قم: کتابفروشى داورى.
    21. شهیدثانى، زین‌الدین‌بن على عاملى. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. یکم. قم: مؤسسه المعارف الإسلامیة.
    22. ـــــــ . (1414ق). حاشیة الإرشاد. یکم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
    23. صدر، سیدمحمدباقر. (1994). البنک اللاربوی فی الاسلام. بیروت: دارُ التعارف للمطبوعات.
    24. ـــــــ . (بی­تا). الاسلام یقود الحیاه. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
    25. طباطبایى، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. دوم. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    26. طریحى، فخرالدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین. سوم. تهران: مرتضوی.
    27. علامه حلّى، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر اسدى. (1414ق). تذکرة الفقهاء. یکم. قم: مؤسسه آل‌البیت:.
    28. فراهانی، مجتبی. (1393). پول، ارز و بانکداری. هجدهم. انتشارات ترمه.
    29. فراهیدى، خلیل‌بن احمد. (1409 ق). کتاب العین. دوم. قم: نشر هجرت.
    30. فیومى، احمدبن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى. دوم. قم: موسسه دار الهجرة.
    31. قانون عملیات بانکی بدون ربا.
    32. قانون مدنی جمهوری اسلامی ‌ایران.
    33. کاتوزیان، ناصر. (بی­تا). ماهیت حقوقی سپرده‌های بانکی. شانزدهمین همایش بانکداری بدون ربا.
    34. محقق‌کرکى، محقق‌ثانى، على‌بن حسین عاملى. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. دوم. قم: مؤسسه آل‌البیت:.
    35. مشکینى، میرزاعلی. (بی‌تا). مصطلحات الفقه. یک جلدی. بی‌نا.
    36. مکارم‌شیرازی، ناصر. (1366). احکام فقهی اسکناس (النقود الورقیه). مجله نور علم. شماره 21.
    37. منکیو، گرگوری. (1397). مبانی علم اقتصاد. دوازدهم. تهران: نشر نی.
    38. منکیو، گرگوری. (1398). نظریه اقتصاد کلان. ششم. تهران: نشر نی.
    39. نورى، حسین‌بن محمدتقی. (1408). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. یکم. قم: مؤسسه آل‌البیت:.
    40. یوسفی، احمدعلی (1377). ماهیت پول و راهبردهای فقهی و اقتصادی آن. یکم. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    41. یزدى، سید محمدکاظم طباطبایى. (1421ق). حاشیة المکاسب. دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    42. ـــــــ . (1409). العروة الوثقى. دوم. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
    43. Money creation in the modern economy (14 March 2014), Michael McLeay, Amar Radia and Ryland Thomas of the Bank’s Monetary Analysis Directorate
    44.  https://thelawdictionary.org/promise-to-pay/"title=PROMISE TO PAY.