حکم تکلیفی ترک غیرموجه زندگی خانوادگی توسط زوج با تکیه بر حق وطی زوجه در فقه مذاهب خمسه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران؛ تهران-ایران

2 یاد و خاطره ایشان گرامی باد

3 دانشیار فقه ومبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران ؛ تهران-ایران

چکیده

مطابق تبصرۀ مادۀ 1130 قانون مدنی، ترک زندگی خانوادگی توسط زوج، با شرایطی، از مصادیق عسروحرج محسوب می‌شود و به زوجه حق طلاق می‌دهد. اما به‌نظر می‌رسد قبل از ایجاد حق طلاق برای زوجه، با توجه به وجود حق وطی برای او، زوج در رها کردن غیرموجه زندگی خانوادگی گنهکار و ناشز محسوب می‌شود و زوجه می‌تواند اجبار او به رعایت حق وطی را از حاکم بخواهد. پژوهش حاضر با هدف «بررسی حکم تکلیفی ترک غیرموجه زندگی خانوادگی توسط زوج با تکیه بر حق وطی زوجه در فقه مذاهب خمسه» و با روش توصیفی ـ تحلیلی، ازطریقِ مطالعۀ کتب فقهیِ مذاهب خمسه صورت گرفته‌است و در پایانِ پژوهش این نتیجه به‌دست آمده‌است که در فقه مذاهب خمسه، دربارۀ میزان حق وطی زوجه اختلاف‌نظر وجود دارد. در فقه حنفی حق وطی زوجه یک بار در کل دوران زوجیت است، گرچه ازلحاظِ تکلیفی بر زوج واجب است که مباشرت (وطی) به معروف داشته باشد. پس اگرچه زوج در ترک مباشرت گنهکار است، اما نمی‌توان او را بر ادای آن اجبار کرد. در فقه شافعی، زوجه هیچ‌گونه حقی بر وطی ندارد و درنتیجه زوج از این نظر آزاد است. در فقه مالکی، زوجه یک بار در هر چهار شب حق دارد و زوج را به همین مقدار می‌توان اجبار کرد. مشهور فقهای شیعی و حنابله قائل به وجود حق وطی به‌میزان یک بار در هر چهار ماه هستند که در این پژوهش مستندِ آنان تضعیف شده‌است و نظریۀ إعفاف جنسی زوجه توسط زوج (حق مباشرت براساس نیاز معقول و معروف زوجه) تثبیت شده‌است. درنتیجه، زوج موظف است به مباشرت مورد نیاز و معقول زوجه توجه کند و درصورت ترک غیرموجه آن گنهکار محسوب می‌شود و بر آن اجبار می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Obligatory Ruling of Unjustified Leaving Family Life by the Husband Reliance on the Wife’s Sexual Intercourse Right in the Jurisprudence of the Five Major Schools

نویسندگان [English]

  • Elham Maghzi najaf abadi 1
  • Hossein Davarzani (Late) 2
  • Abedin Momeni 3
1 tehran
2 Late
3 Associate Professor of Jurisprudence and Principle of Islamic Law at Tehran Universiy; Tehran-Iran
چکیده [English]

According to the note of Article 1130 of the Civil Code, leaving the family by the husband based on certain conditions is considered as an example of difficulty and trouble and gives the wife the right to divorce. However, it seems that before the establishment of the right for the wife, according to sexual intercourse right (Ḥaqq al-Waṭy) for her, the husband is considered sinful and Nāshiz (a man who refuses to fulfill his marital duties) in leaving his family unjustified and the wife can ask the judge to compel him the right of sexual intercourse. The present study aimed at examining the ‘obligatory ruling of unjustified leaving family life by the husband reliance on the wife’s sexual intercourse right in the jurisprudence of the five major sects’ by the descriptive-analytical method and through studying the jurisprudential books of the five major sects. At the end of this study, it has been concluded that there is a difference of opinion in the jurisprudence of the five major schools regarding the extent of the wife’s sexual intercourse right.  In Ḥanafī jurisprudence, although it is obligatory for the husband doing reasonable sexual intercourse, wife’s sexual intercourse right is once during the entire marriage time. So, although the husband is sinful for leaving the sexual intercourse, he cannot be forced to do so. In Shāfiʻī jurisprudence, the wife has no sexual intercourse right, so the husband is free in this regard. In Mālikī jurisprudence, the wife has the right once every four nights and the husband can be forced to the same amount. Shīʻī well-known and Ḥanbalī jurists believe that the wife has the right once in every four months, which their evidences have been undermined in this study, and the theory of the right of sexual intercourse based on reasonable and customary needs of wife has been proved. Consequently, the husband is obligated to pay attention to the wife’s required and reasonable sexual intercourse and if he leaves it for an unjustified reason, he will be considered sinful and will be forced to do so.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Leaving Family Life
  • Sexual Intercourse Right
  • Material Disobedience of Husband
  • Wife Sexual Chastity
  • the Jurisprudence of the Five Major Schools

عنوان مقاله [العربیة]

الحکم الشرعی لترک الزوج الحیاة الزوجیة بلا مبرر بالنظر إلى حق الزوجة بالوطء فی فقه المذاهب الخمسة

چکیده [العربیة]

وفقاً للمذکرة التفسیریة للمادة 1130 من القانون المدنی {ایران}، یعتبر ترک الزوج للحیاة الزوجیة بشروط من مصادیق العسر والحرج، ویمنح الزوجة حق الطلاق.


لکن یبدو أنه قبل إعطاء حق الطلاق لها، ونظراً لامتلاک الزوجة حق الوطء؛ یُعتبر الزوج مذنباً وناشزاً فی ترکه غیر المبرر للحیاة الزوجیة، ویحق للزوجة المطالبة بحقها فی المحکمة فی إجبار الزوج على حق الوطء.


عمدنا فی هذا البحث وفق المنهج الوصفی التحلیلی، ومن خلال دراسة الکتب الفقهیة للمذاهب الخمسة على دراسة "الحکم الشرعی لترک الزوج الحیاة الزوجیة بلا مبرر بالنظر إلى حق الزوجة بالوطء فی فقه المذاهب الخمسة"، وقد خلص البحث إلى وجود خلافات فی فقه المذاهب الخمسة فی مقدار حق الزوجة بالوطء.


فیرى الحنفیة أنّ حق الزوجة فی الوطء هو مرة واحدة فی کلّ الحیاة الزوجیة، وإن کان یجب على الزوج من حیث التکلیف أن یباشر الزوجة (یطأها) بالمعروف، فعلى الرغم من أن الزوج مذنب فی ترک المباشرة، إلا أنه لا یمکن إجباره على الوطء، وعند الشافعیة لیس للزوجة حق للوطء والزوج مختار فی هذا الصدد، ویقول المالکیة أن للزوجة حق مرة واحدة فی کل أربع لیال، ویمکن إجبار الزوج على هذا المقدار.


ویعتقد مشهور فقهاء الشیعة وفقهاء الحنابلة بوجود حق الوطء للزوجة مرة واحدة فی کل أربعة أشهر، وهو ما کشفنا ضعف سنده فی هذه الدراسة، وتم إثبات نظریة الإعفاف الجنسی للزوجة من قبل الزوج (حق المباشرة على أساس حاجات الزوجة المعروفة والمعقولة)، ونتیجة لذلک یلتزم الزوج أن یباشر حاجات الزوجة المعقولة وعند الترک غیر المبرر یعتبر مذنبا.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • ترک الحیاة الزوجیة
  • حق الوطء
  • نشوز الزوج
  • الإعفاف الجنسی للزوجة
  • فقه المذاهب الخمسة

به فایل PDF مراجعه کنید.

  1. قرآن کریم.
    1. ابن‌تیمیه. تقی الدین. (1408ق). الفتاوى الکبرى لابن تیمیة. بی‌جا: دار الکتب العلمیة.
    2. ابن‌جزی. محمد. (بی‌تا). القوانین الفقهیه. بی‌جا: بی‌تا.
    3. ابن‌حزم، أبومحمد. (بی‌تا). الإحکام فی أصول الأحکام. بیروت: دار الآفاق الجدیدة.
    4. ابن‌حزم، أبومحمد. (بی‌تا). المحلى بالآثار. بیروت: دار الفکر.
    5. ابن‌عابدین، محمد امین (1412ق). حاشیة ابن‌عابدین؛ رد المحتار علی الدر المختار. چاپ دوم، بیروت: دار الفکر الإسلامیة.
    6. ابن‌قدامة المقدسی، ابومحمد. (1388ق). المغنی. قاهره: مکتبة القاهره.
    7. اردبیلى، احمد. (بی‌تا). زبدة البیان فی أحکام القرآن. تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریه.
    8. اشتهاردى، على‌پناه. (1417ق). مدارک العروة. تهران: دار الأسوة للطباعة و النشر.
    9. انصارى، مرتضى‌بن محمد امین. (1415ق). کتاب النکاح. قم: کنگرۀ جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
    10. بحرانی، یوسف‌بن احمد‌بن ابراهیم. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    11. بحرانى آل عصفور، حسین. (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. قم: مجمع البحوث العلمیة.
    12. بحرانى، محمد سند. (1429ق). سند العروة الوثقى؛ کتاب النکاح. قم: مکتبة فدک.
    13. بکری، عثمان. (1418ق). إعانة الطالبین على حل ألفاظ فتح المعین. بی‌جا: دار الفکر للطباعة والنشر و التوزیع.
    14. بهوتى، منصور. (1427ق). منح الشافیات بشرح مفردات الإمام أحمد. عربستان سعودی: دار کنوز إشبیلیا للنشر والتوزیع.
    15. بهوتى، منصور. (بی‌تا). کشاف القناع عن متن الإقناع. بی‌جا: دار الکتب العلمیة.
    16. جزیرى، عبدالرحمن. (1419ق). الفقه على المذاهب الأربعة و مذهب أهل البیتb. بیروت: دار الثقلین.
    17. حجاوی مقدسی، موسی. (بی‌تا). الاقناع فی فقه الامام الحنبل. بیروت: دارالمعرفة.
    18. حر عاملی. محمد‌بن حسن. (۱۳۸۸). بدایة الهدایة فی احکام الفقه و الشرایع. تحقیق محمدعلی انصاری. قم: نور مطاف.
    19. حر عاملی. محمد‌بن حسن. (1409‍ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    20. حسینی شیرازى، سید محمد. (بی‌تا). الرسائل الثلاث. بی‌جا: بی‌نا.
    21. حسینى روحانى، سید صادق. (بی‌تا). المسائل المستحدثه. بی‌جا: بی‌نا.
    22. خراسانى، محمدکاظم. (1409ق). کفایة الأصول. بی‌جا: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    23. خویی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا). مبانی العروة الوثقی. تقریر سید محمدتقی خویی. بی‌جا: بی‌نا.
    24. دسوقی، محمد‌بن احمد. (بی‌تا). حاشیة الدسوقی علی الشرح الکبیر. بی‌جا: دار الفکر.
    25. زحیلی، وهبه. (1427ق). الوجیز فی الفقه الاسلامی. چاپ دوم. دمشق: دار الفکر.
    26. زحیلی، وهبه. (بی‌تا). الفقه الاسلامی و ادلته. چاپ چهارم. سوریه: دار الفکر.
    27. زیدان، عبدالکریم. (1413ق). المفصل فی أحکام المرأة و البیت المسلم فی الشریعة الاسلامیة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    28. سامی‌بن محمد‌بن جادالله. (1435ق). الاختیارات الفقهیة لشیخ الاسلام ابن‌تیمیة. مکه: دار عالم الفوائد.
    29. سبحانى تبریزى، جعفر. (بی‌تا). نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: بی‌جا.
    30. سبزوارى، محمدباقر. (1423‍ق). کفایة الأحکام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    31. سرخسی، محمد. (1414ق). المبسوط. بیروت: دار المعرفة.
    32. شاخوری، شیخ جعفر. (1417ق). کتاب النکاح. تقریرات سید محمدحسین فضل‌الله. بیروت: دار الملاک.
    33. شافعی. أبوعبدالله. (1410ق). الأم. بیروت: دار المعرفة.
    34. شبیرى زنجانى، سید موسى. (1419ق). کتاب نکاح . قم: مؤسسۀ پژوهشى راى پرداز.
    35. شربینی، شمس‌الدین. (1415ق). مغنی المحتاج الی معرفة معانی الفاظ المنهاج. ، بی‌جا: دار الکتب العلمیة.
    36. شهید ثانى، زین‌الدین. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
    37. صدر، سید محمدباقر. (1417ق). بحوث فی علم الأصول. بی‌جا: مؤسسۀ دائرة المعارف فقه اسلامى.
    38. صدوق، محمد‌بن على‌بن بابویه. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    39. طباطبایى حائرى، سید على. (1418ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    40. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم. (1409ق). العروة الوثقى. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
    41. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم. (1414ق). تکملة العروة الوثقى. قم: کتابفروشى داورى.
    42. طباطبایى یزدى، سید محمدکاظم. (1422ق). العروة الوثقى مع تعالیق الإمام الخمینی. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
    43. طباطبائی حکیم، سید محسن. (1416ق). مستمسک العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسیر.
    44. طحاوی، أبوجعفر. (1417ق). مختصر اختلاف العلماء. چاپ دوم. بیروت: دار البشائر الإسلامیة.
    45. طوسى، ابوجعفر. (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. چاپ سوم. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
    46. طوسى، ابوجعفر. (1400ق)، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. چاپ دوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
    47. طوسى، ابوجعفر. (1407ق). تهذیب الأحکام. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
    48. عابدی، احمد؛ مهرکش، احسان. (1393). حق جنسی در اسلام و کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان. فصلنامۀ حقوق اسلامی، 11 (43)، 136-101.
    49. عسقلانی، ابن‌حجر. (1379ق). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت: دار المعرفة.
    50. علامه حلى، حسن‌بن یوسف. (1388ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    51. عوایشه، حسین. (1425ق). الموسوعة الفقهیة المیسرة فی فقه الکتاب والسنة المطهرة. عمان: المکتبة الإسلامیة.
    52. غزالی، ابوحامد. (بی‌تا). إحیاء علوم الدین. بیروت: دارا لمعرفة.
    53. فاضل کاظمی، جواد. (بی‌تا). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام. بی‌جا: بی‌نا.
    54. فاضل لنکرانى، محمد. (1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – النکاح. قم:مرکز فقهىة الأئمة الأطهارb.
    55. فاضل لنکرانى، محمد. (1425ق). ثلاث رسائل. قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهارb
    56. فاضل هندى، محمد‌بن حسن (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
    57. فهد عبدالله. (بی‌تا). المختصر فی فقه الحقوق الزوجیة. بی‌چا. بی‌جا: بی‌نا.
    58. فیض کاشانى، محمدمحسن. (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. قم: انتشارات کتابخانۀ آیة الله مرعشى نجفى (ره).
    59. قرطبی، ابوعبدالله. (1384ق). تفسیر القرطبی. چاپ دوم. قاهره: دار الکتب المصریة.
    60. کاتوزیان، ناصر (1394). دوره حقوق مدنی-حقوق خانواده. چاپ چهارم. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    61. کاسانی، علاءالدین. (1406ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. چاپ دوم. بی‌جا: دارالکتب العلمیة.
    62. متقی هندی، علاءالدین. (1401ق). کنزالعمال. چاپ پنجم. بیروت: مؤسسة الرسالة.
    63. مجلسی، محمدتقى. (بی‌تا). روضة المتقین. چاپ دوم. قم: بنیاد فرهنگ اسلامی حاج محمدحسین کوشانپور.
    64. محقق کرکى، على‌بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
    65. مرداوی، علاءالدین. (بی‌تا). الإنصاف فی معرفة الراجح من الخلاف. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    66. مقدسی جماعیلی، عبدالرحمن. (بی‌تا). شرح الکبیر علی متن المقنع. بی‌جا: دار الکتب العربی للنشر و التوزیع.
    67. مکارم شیرازی، ناصر. (1425ق). أنوار الفقاهة فی أحکام العترة الطاهرة؛ کتاب النکاح. قم:‌ مدرسة الإمام علی‌بن ابی طالب8.
    68. موسوى خمینی، سید مصطفى. (بی‌تا). مستند تحریر الوسیله. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى (ره).
    69. موسوى عاملى، محمد (1411ق). نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الإسلام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
    70. نجفى، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. چاپ هفتم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    71. نراقى، احمد‌بن محمد مهدى. (1415ق). مستند الشیعة فی أحکام الشریعة. قم: مؤسسه آل البیتb لإحیاء التراث.
    72. نووی، أبوزکریا. (بی‌تا). المجموع شرح المهذب. بی‌جا: دار الفکر.
    73. هدایت‌نیا، فرج‌الله. (1396). نشوز زوجین در فقه و نظام حقوقی ایران. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.