جایگزینی قاعده اقرار با قاعده الزام از نگاه فقهای معاصر

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح سه حوزه علمیه قم و مدرس سطوح عالی حوزه علمیه، دانشجوی دکترای رشته فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم. قم- ایران. رایانامه: (نویسنده مسئول)؛

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم. قم – ایران؛ syvosoughi@gmail.com

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم. قم ـ ایران

10.22034/jrj.2022.64069.2490

چکیده

قاعده الزام یکی از قواعد فقهی‌ای است که نوع ارتباط امامیه با مذاهب دیگر و حتی غیر مسلمانان را نیز شامل می‌شود. آقای سیستانی قاعده‌ی الزام به معنای متداول آن بین فقهاء شیعه را قبول ندارند و دلالت روایات باب را بر این قاعده تمام نمی‌دانند، بلکه با توجه به این روایات دو قاعده‌ی دیگر جایگزین آن می‌کنند، قاعده اقرار و قاعده مقاصه نوعیه. قاعده اقرار در تنظیم روابط شیعیان با پیروان سائر ادیان و مذاهب اسلامی و همچنین در سطوح بالاتر، در تنظیم ارتباط دولت شیعی یا مسلمان با دولتهای غیر مسلمان یا کافر، دارای نقش مهم و تسهیل کننده می‌باشد. در حقیقت قاعده اقرار همان امضاء و یا احترام به قوانین سائر ادیان و مذاهب برای یک زندگی مسالمت آمیز می‌باشد؛ قاعده‌ی مقاصه‌ نوعیه نیز دلالت بر مقابله‌ی به مثل اجتماعی و یا حرکت مماثل در سطح قدرت و حاکمیت دارد. قاعده‌ی اقرار در فقه امامیه به عنوان یک قاعده‌ی فقهی و حقوقی –عمومی و خصوصی-، منادی اصل صلح در روابط بین الملل و بین المذاهب می‌باشد. درحقیقت آقای سیستانی با خدشه در روایات قاعده الزام به معنای مشهور در نزد فقهاء و همچنین خدشه در تعمیم آن و استظهار قاعده‌ی عقلائی اقرار یا مقاصه‌ی نوعیه از این روایات، ظهور این روایات در قاعده‌ای تعبدی به نفع پیروان امامیه را انکار می‌نماید و سعی در تفسیری جهان شمول از این روایات دارد؛ این خوانش از قاعده اقرار تناسب بیشتری با عدالت و همزیستی با سایر اقوام مذاهب دارد. عدم عمومیت قاعده اقرار و همچنین عدم تنافی قاعده الزام با قاعده اقرار و استظهار هر دو قاعده از روایات باب، از جمله مناقشات در این قاعده می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Replacing the Principle of Iqrār with Ilzām from the Point of View of Contemporary Jurists

نویسندگان [English]

  • Seyyed Hadi Norouzian 1
  • Sayyid Yousef Alavi Vosooqi 2
  • Alireza Ebrahimi 3
1 Theology- Jurisprudence & law - qom- qom
2 Assistant Professor of Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom , Iran
3 Assistante Professor of Faculty of Theology and Islamic Studies, University of Qom , Iran.
چکیده [English]

The Principle of Iqrār (Confession) is one of the jurisprudential principles that includes how the Imāmīyyah relates to other religions and even non-Muslims. Āyatullāh Sīstanī does not accept the Principle of Ilzām (Obligation) in its common sense among Shīʻī jurists, and he does not consider the implication of the aḥādīth of this chapter to be limited to this principle. Rather, according to these aḥādīth, he replaces it with the two other Principles of Iqrār and Muqāṣṣat al-Nawʻīyyah. The Principle of Iqrār has an important and facilitating role in regulating the relations between Shīʻahs and followers of other Islamic religions and sects, as well as at higher levels, in regulating the relationship between the Shīʻah or Muslim governments with non-Muslim or disbelieving governments. In fact, the Principle of Iqrār is the same as signing or respecting the laws of other religions and schools of thought for a peaceful life. The Principle of Muqāṣṣat al-Nawʻīyyah also implies a similar social confrontation or a similar movement at the level of power and sovereignty. In Imāmī jurisprudence, the Principle of Iqrār as a jurisprudential and legal principle – public and private – is the harbinger of pure peace in international and inter-religious relations. In fact, by disapproving the Principle of Iqrār narrations in the well-known sense among the jurists and also disapproving its generalization and the manifestation of the rational Principle of Iqrār or Muqāṣṣat al-Nawʻīyyah of these narrations, Āyatullāh al-Sīstanī denies the appearance of these narrations in a devotional principle for the benefit of the followers of Imāmīyyah. He tries to give a universal interpretation of these narrations. This reading of the Principle of Iqrār is more compatible with justice and coexistence with other religions. The non-generality of the Principle of Iqrār and also the non-contradiction of the Principle of Ilzām with the Principle of Iqrār and the manifestation of both principles are among the controversies in this principle.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Peaceful Coexistence
  • Iqrār
  • Ilzām
  • Muqāṣṣat al-Nawʻīyyah

عنوان مقاله [العربیة]

استبدال قاعدة الإقرار بقاعدة الإلزام من وجهة نظر الفقهاء المعاصرین

چکیده [العربیة]

قاعدة الإلزام هی إحدى القواعد الفقهیة التی تتضمن نوع العلاقة بین الإمامیة والمذاهب الأخرى وحتى غیر المسلمین.
ومن مخالفی هذا المعنى الشائع عند فقهاء الشیعة لقاعدة الإلزام هو الفقیه الأصولی السید علی السیستانی، والذی یرى عدم تمامیة روایات الباب على هذه القاعدة، ولکنه بحسب هذه الروایات یستبدلها بقاعدتین أخریین وهما قاعدة الإقرار، وقاعدة المقاصة النوعیة.
ولقاعدة الإقرار دور مهمٌ ومُیَسِّرٌ فی تنظیم العلاقات بین الشیعة وأتباع الدیانات والمذاهب الإسلامیة الأخرى، وکذلک على المستویات العلیا فی تنظیم العلاقة بین الحکومة الشیعیة أو المسلمة والحکومات غیر الإسلامیة أو الکافرة.
فی الواقع، فإن قاعدة الإلزام هی نفس التوقیع وإمضاء أو احترام قوانین الدیانات والمذاهب الأخرى من أجل حیاة سلمیة؛ کما أن قاعدة المقاصة النوعیة تنطوی على مواجهة اجتماعیة مماثلة أو حرکة مماثلة على مستوى السلطة والحکومة.
إن قاعدة الإقرار فی الفقه الإمامی کقاعدة فقهیة وقانونیة - عامة وخاصة - هی قاعدة منادی مبدأ السلام فی العلاقات الدولیة وبین المذاهب.
والحقیقة أن السید السیستانی، بخدشه فی روایات قاعدة الإلزام بالمعنى المشهور عند الفقهاء، وکذلک خدشه فی تعمیمها واستظهار قاعدة الإقرار العقلائیة أو المقاصة النوعیة من هذه الروایات، ینکرظهور هذه الروایات فی قاعدة تعبدیة لمصلحة أتباع الإمامیة، ویحاول أن یجعل تفسیرا عاما لهذه الروایات؛ وهذه القراءة لقاعدة الإقرار أکثر توافقاً مع العدالة والتعایش مع الدیانات والمذاهب الأخرى.
ومن النقاشات فی هذه القاعدة عدم عمومیة قاعدة الإقرار، وکذلک عدم تنافی قاعدة الإلزام مع قاعدة الإقرار وإستظهار کلی القاعدتین من روایات الباب.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • التعایش السلمی
  • الإقرار
  • الإلزام
  • المقاصة النوعیة

به فایل PDF مراجعه نمایید.

  1. قرآن کریم

    نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح

    1. آصفی، محمدمهدی(1374 ش). همزیستی فقهی مذاهب و ادیان. مجله فقه اهل‌بیت، ش 2
    2. ابن ادریس. (1410 ق). السرائر الحاوی. چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    3. ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1413 ق). من لایحضره الفقیه. تصحیح غفاری، چاپ دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    4. ابو داوود طیالسی بصری، سلیمان بن اشعث. (1421 ق). سنن ابی داوود. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    5. امینی، عبدالحسین. (بی‌تا). الغدیر. بی‌جا: بی‌نا.
    6. انصاری، مرتضی. (1414 ق). رسائل فقهیه. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    7. ایروانی، باقر. (1384 ش). دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیة. چاپ سوم، بی‌جا: دار الفقه للطباعة و النشر.
    8. بجنوردی، سید حسن. (1419 ق). القواعد الفقهیة. قم: الهادی.
    9. بحرانی، یوسف. (1405 ق). الحدائق الناضرة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    10. بلاغی، محمدجواد. (1428 ق). الرسائل الفقهیة. قم: مرکز العلوم و الثقافة الاسلامیة.
    11. تمدن، حمیدرضا و الهی علی. (1399). حکم، سنت و شریعت. تهران: دانشگاه امام صادقG.
    12. حر عاملی. (1409 ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت=.
    13. حکیم، سید محسن. (1416 ق). مستمسک العروة الوثقی. قم: دار التفسیر.
    14. حلی، حسین. (1415 ق). بحوث فقهیة. چاپ چهارم، قم: مؤسسه المنار.
    15. ربانی، سید محمدعلی. (1437 ق). حجیة الخبر الواحد. بی­جا: بی­نا.
    16. سایت org، 12/2/2015.
    17. سبزواری، محمدباقر. (1423 ق). کفایة الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    18. سیستانی، سید علی. (1417 ق). منهاج الصالحین. چاپ پنجم، قم: دفتر آیت‌الله سیستانی.
    19. سیستانی، سید علی. (1436 ق). قاعده الزام. تحقیق: محمدعلی ربانی، بی‌جا: نسخه دیجیتال.
    20. سیفی، علی‌اکبر. (1425 ق). مبانی الفقه الفعال. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    21. شاهرودی، محمود. (1417 ق). معجم فقه الجواهر. بیروت: الغدیر.
    22. شرف‌الدین، سید عبدالحسین. (بی‌تا). النص و الاجتهاد. بی‌جا: بی‌نا.
    23. شهید ثانی، زین‌الدین. (1413 ق). مسالک الافهام. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیة.
    24. شهیدی، محمدتقی. (1440 ق). قاعده الزام. تقریرات درس خارج، بی‌جا: نسخه دیجیتال.
    25. شهیدی، میرزا فتاح. (1390). تهذیب الکلام فی قاعدة الالزام. تحقیق: رضا استادی، بی‌جا: پژوهش‌های اصولی، ش 8.
    26. شیرازی، سید محمد. (1413 ق). القواعد الفقهیة. بیروت: مؤسسه امام الرضا?.
    27. صالحی منش، علی(1400). ثمرات سیاسی قاعده الزام. مجله فقه نظام، ش 1
    28. طوسی، محمد بن حسن. (1390 ق). الاستبصار فی ما اختلف من الاخبار. تصحیح: حسن خرسان، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    29. طوسی، محمد بن حسن. (1407 ق). تهذیب الاحکام. تحقیق: حسن خرسان، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    30. فاضل مقداد. (1404 ق). تنقیح الرائع لمختصر الشرائع. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
    31. فیاض، اسحاق. (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: بی‌نا.
    32. قشیری نیشابوری، مسلم. (1420 ق). صحیح مسلم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    33. قمی، سید تقی. (1419 ق). مباحث فقهیة. قم: المقرر.
    34. قمی، سید تقی. (1423 ق). الانوار البهیة فی القواعد الفقهیة. قم: انتشارات محلاتی.
    35. کاشف الغطاء. (1422 ق). انوار الفقاهة کتاب النکاح. نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء.
    36. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407 ق). الکافی. تحقیق: علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
    37. لنکرانی، محمد. (1416 ق). القواعد الفقهیة. قم: چاپخانه مهر.
    38. لنکرانی، محمدجواد. (1391). قاعده الزام. قم: مرکز فقهی ائمه اطهار†.
    39. مجلسی، محمدباقر. (1403 ق). بحارالانوار. چاپ دوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    40. محسنی، فرخ(1399 ش). تبیین ویژگی­ها و ابعاد قاعده الزام در فقه امامیه. مجله فلسفه و کلام، ش 37
    41. محقق حلی، جعفر نجم‌الدین. (1408 ق). شرائع الاحکام. چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
    42. محقق داماد، مصطفی. (1406 ق). قواعد فقهی. چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
    43. مصطفوی، سید محمدکاظم. (1421ق). ماة قاعدة فقهیة. چاپ چهارم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
    44. مکارم شیرازی، ناصر. (1411 ق). القواعد الفقهیة. چاپ سوم، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین=
    45. میرزایی صفی‌آباد، زینب(1399). بازخوانی انتقادی قاعده الزام. مجله آموزه ­های فقه مدنی، ش 21
    46. نجفی، محمدحسن. (1404 ق). جواهر الکلام. چاپ هفتم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    47. نسایی، احد بن شعیب. (بی‌تا). سنن نسایی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
دوره 9، شماره 4 - شماره پیاپی 33
مقالات علمی پژوهشی
اسفند 1402
صفحه 1-1
  • تاریخ دریافت: 10 خرداد 1401
  • تاریخ بازنگری: 17 آبان 1401
  • تاریخ پذیرش: 23 آبان 1401