هویت شناسی قضایای عقلی اصول فقه

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

ابهام در ماهیّت برخی گزاره‌های پُرکاربردِ اصول فقه، سببِ پیدایش منازعاتی میان دانشیان اصول شده است. جستجو در کتاب­های اصولی نشان می‌دهد بعضی گزاره‌ها که از سوی مشهور اصولیان، بدیهی، عقلی، فطری و بی­نیاز از استدلال قلمداد شده، از جانب گروه دیگر، مورد انکار تامّ و تردید قرار گرفته است. این وضعیّت در قضایایی نظیر قُبح عقاب بلابیان، قبح تجرّی، حجیّت ظواهر، حجیّت قطع و ... به چشم می‌خورد. طُرفه آنکه گاه هر دو طرف این منازعه، ادّعای بداهت و یقینی بودن مُدّعای خویش را دارند. سؤال اینجاست که ریشۀ پیدایش چنین اختلاف­نظر غریبی چیست؟ نگارندگان بر این باورند که شفاف شدنِ ماهیّتِ این­گونه گزاره‌ها می‌تواند مَنشأ تفرّق آرا را آشکار سازد. در این مسیر، به تحلیل قوانین نانوشتة حاکم بر جوامع انسانی (الزامات عامّ جمعی) پرداخته­ شده است و با تفکیک میان «الزامات فردی» از «الزام‌های اجتماعی عام» و ترسیم مرزی شفاف میان «احکام عقلی و عقلایی» به این فرجام رسیده­ایم که قضایای اصولی از سنخ باید‌های اجتماعی و اعتبارات عقلایی می‌باشند و آمیختنِ ناصواب آن­ها با احکام عقلی فردی، سبب بروز منازعات پیش­گفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

On the Identification of Intellectual Premises of Principles of Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Hossein Farzaneh 1
  • Reza Haghpanah 2
  • Mohammad Imami 3
1 Razavi IS UN
2 Departmant of Quran and tradition razavi unaversity of islamec scienses
3 Razavi Um
چکیده [English]

On the Identification of Intellectual Premises of Principles of Jurisprudence[1]
Hossein Farzaneh[2]
Reza Haqpanah[3]
Muhammad Emami[4]
Abstract
Ambiguity in some useful propositions in principles of jurisprudence has caused disputes among osuli scholars. Searching in some osuli books, one may find out that some propositions by the majority of these scholars have been considered as “definite, intellectual, natural, and free from argumentation”.  On the other hand, some other scholars have raised doubts such propositions totally, which are reflected in the issue such as inexpressible indecency of punishment, the indecency of tajarri, manifest authenticity, and certitude authenticity. The point is that occasionally these two parties of the dispute are of the opinion that what they claim are taken for granted and they are sure about them. The question to be answered here is that what is the reason for such an odd disagreement? It is believed by the researchers of this paper that given such propositions are clearly stated, the origin for the disagreements is determined.  In the course of the research, the researchers have analyzed such unwritten rules governing the humanistic societies (general public requirements).Having differentiated the “individual requirements” from “general public requirements” and having delimited the “intellectual and rational rules”, the researcher have concluded that osuli propositions belong to social requirements and intellectual accounts whose wrong  mingling with individual intellectual rules have caused the aforementioned disputations.
______________________________________________________________
[1] Received in: 6/8/2018                                        Accepted in:  28/2/2018   (Extracted from Thesis)
[2] PhD Candidate of Islamic Law and Jurisprudence, Razavi University of Islamic Sciences. E-mail: hosseinfarzaneh@gmail.com
[3] Assistant Professor of Qur'an and Hadith, Razavi University of Islamic Sciences E-mail: rhaghp@yahoo.com
[4] Associate Professor of Islamic Law and Jurisprudence, Razavi University of Islamic Sciences . E-mail: dr.imami@gmail.com

کلیدواژه‌ها [English]

  • intellectual rules
  • rational accounts
  • principles of jurisprudence
  • nicety
  • indecency
  1.           * قرآن کریم

    1. آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین،(1409)،کفایة الأصول .قم: مؤسسة آل البیت:‏ لاحیاء التراث.
    2. انصارى، مرتضى بن محمدامین، (1416)، فرائد الاُصول . قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
    3. ابن­سینا، (1375)، الإشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.
    4. ــــــــ ، (1404)،الشفاء (المنطق)، قم: مکتبة آیت الله المرعشی.
    5. اسلامی، رضا، (1386)، نظریۀ حق الطاعه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
    6. اصفهانى، محمد حسین، (1429)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة . بیروت: موسسة آل البیت: لاحیاء التراث‏
    7. ایروانی، باقر، (1429)، کفایة الأصول فی اسلوبها الثانى، نجف: مؤسسه احیاء التراث الشیعه.‏
    8. حائرى یزدى، عبدالکریم، (1418)، دررالفوائد. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.‏
    9. حائری یزدی، مهدی، (1361)، کاوش‌های عقل عملی.تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    10. خمینى، سیدروح الله، (1423)، تهذیب الأصول . تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;
    11. خمینى، سیدمصطفی.(1418)، تحریرات فی الأصول. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;
    12. خویى، سیدابوالقاسم.(1422)، مصباح الأصول.قم: مؤسسة إحیاء آثار السید الخویی.
    13. روحانی، محمد، (1413)، منتقی الاصول. قم: دفتر آیت الله سید محمد حسینی روحانی.‏
    14. سبحانی، جعفر،(1420)، رسالة فی التحسین و التقبیح العقلیین‏، قم: مؤسسه امام صادق(7).
    15. سبحانى، جعفر، (1424)، إرشاد العقول الى مباحث الأصول. قم: مؤسسه امام صادق(7).
    16. سبزواری، ملا هادی. (1372 )، شرح الاسماء الحسنی. نجفقلی حبیبی. تهران: دانشگاه تهران.
    17. سند، محمد.(1429)، العقل العملی، قم: منشورات الاجتهاد.
    18. سند، محمد.(1434)، سند الاصول، بحوث فی أصول القانون و مبانی الأدلة، بیروت: الأمیرة.
    19. شبیری زنجانى، سیدموسى، (1419)،کتاب نکاح. قم: مؤسسه پژوهشى رأى‌پرداز.
    20. صدر، محمد باقر، (1417)، بحوث فی علم الأصول. قم: موسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی.‏
    21. طباطبایى، محمد حسین. (1364)، اصول فلسفه و روش رئالیسم،‌ تهران: صدرا
    22. طباطبایى، محمد حسین، (بی­تا) (الف)، مجموعة رسائل العلامة الطباطبائى . قم: باقیات
    23. طباطبایی، محمد حسین، (بی­تا) (ب)، حاشیه الکفایه، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
    24. طوسی، خواجه نصیر الدین، (1375)، شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق الطوسى قم: نشر البلاغه.
    25. عابدی شاهرودی، علی، (1385ش)، «فلسفه علم اصول فقه»، پژوهش و حوزه، ، شماره 27و28.
    26. عراقى، ضیاءالدین، (1417)، نهایة الأفکار، تقریرات محمد تقى بروجردى نجفى‏. قم: دفتر انتشارات اسلامی.‏
    27. علیدوست، ابوالقاسم، (1386)، فقه و عرف، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
    28. فاضل لنکرانى، محمد.(1383)، دراسات فی الأصول. تقریرات صمد علی موسوی. قم: دارالتفسیر
    29. لاریجانی، صادق، (1386)، «نظریه­ای در تحلیل الزامات اخلاقی و عقلی»، مجله پژوهش‌های اصولی، سال سوم شماره هفتم.
    30. لاهیجی،عبدالرزاق. (1372)، سرمایه ایمان . تهران: انتشارات الزهراء7
    31. مشکینى اردبیلى، ابوالحسن، (1413)، کفایة الاُصول (با حواشى مشکینى). قم.
    32. مصباح یزدی، محمد تقی. (1394)، فلسفه اخلاق . تحقیق احمد حسین شریفی . قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;
    33. مظفر، محمدرضا. (1375)، أصول الفقه. قم: اسماعیلیان.
    34. مکارم شیرازی، ناصر. (1428)، أنوارالاصول، به قلم احمد قدسی، قم: مدرسه امام علی ابن ابی­طالب(7).
    35. میرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمدحسن. (1430)، القوانین المحکمة فی الأصول ، قم.
    36. نائینى، محمد حسین. (1352)، أجود التقریرات. قم، مطبعه العرفان.
    37. هاشمی شاهرودی، محمود، (1433)، درسنامه اصول فقه. قم، بنیاد فقه و معارف اهل بیت (7)