مقایسه روش اجتهادی صاحب جواهر و محقق خویی

نوع مقاله : مقالات فراخوان روش شناسی علوم اسلامی

نویسندگان

1 استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم ـ ایران

2 دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم- ایران

چکیده

جستار حاضر در منهج فقهی فقیهان، جست ­وجوگر را با دو روش کلی در استنباط مواجه می­ سازد. روش اول که از آن به روش «فقه قناعت» تعبیر می­ شود، روشی است که طبق آن فقیه به تجمیع ظنون مختلف در مسئله می­ پردازد و با ضمیمه کردن آن­ها به یکدیگر، برای او وثوق و اطمینان یا ظنّی که آن را بهترین طریق میّسر می­ داند، نسبت به حکم شرعی در مسئله حاصل می­ شود؛ گرچه هر کدام از آن ظنون و شواهد به تنهایی ارزشی در استنباط دارا نباشد و یا به اصطلاح اصولی، حجت نباشد. روش دوم در فرآیند اجتهاد، روش «فقه صناعت» نام دارد. طبق این روش، فقیه با استفاده از گروه خاص و محدودی از ادله که حجیت هر کدام از آن­ها در علم اصول فقه به اثبات رسیده، به اجتهاد و استنباط حکم می­ پردازد و اگر آن ادله فاقد شرایط حجیت بودند، کنار گذاشته می­ شوند و فقیه به سراغ اصول عملیه می ­رود.در این مقاله تلاش شده تا با اتکا بر روش تحقیق مقایسه­ ای، روش اجتهادی صاحب جواهر و محقق خویی مورد بررسی قرار گیرد و آثار تفاوت روش اجتهادی این دو فقیه برجسته بیان گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study of the Ijtihad Method of sahebjavaher and Khoee

نویسندگان [English]

  • Abolqasem Alidoost AbarGhooee 1
  • Mohammad Javad Lotfi 2
1 Postgraduate Studies Instructor of Seminary School of Qum & Professor of the Islamic Culture Center & Teacher of Jurisprudence and Principles of Seminary School of Qum-Iran
2 Graduated Student in 4 th level of Seminary School of Qum – Iran
چکیده [English]

The search in jurisprudential method of jurists, leads the searcher to deal with two general methods of inference. The first method, which is interpreted as the "Contentment-based" (Qanāʿat Miḥwar) method, is the way in which the jurist integrates various conjectures of the issue and attaches them to each other, giving him the credibility, assurance or conjecture which is considered as the best  possible way regarding deduction of the Sharʿī  ruling of the issue., even if  each one of those conjectures and evidence has no value in inference separately; in another word they are not "Probative" (al-Ḥujjat) separately based on Uṣūlī term
The second method in the process of Ijtihād is called "Tradition-based" (Ṣanāʿt Miḥwar) method. According to this method the jurist infers the verdict by applying a specified and bounded group of proofs which their authenticity has been proved in Uṣūl. If those proofs miss the requirements of authenticity, the jurist puts them aside and refers to procedural principle. The article attempts to compare the juristic method of Ṣāḥib-al-Jawāhir and al-Khuʾī based on comparative research method, to declare the different fruits of these two methods.
Keywords:  contentment-based method, Ṣāḥib al-jawāhir, al-Muḥaqqiq al-Khuʾī

کلیدواژه‌ها [English]

  • contentment-based method
  • Ṣāḥib al-jawāhir
  • al-Muḥaqqiq al-Khuʾī

عنوان مقاله [العربیة]

مقارنة فی المنهج الاجتهادی بین صاحب الجواهر والمحقق الخوئی

چکیده [العربیة]

تضع هذه الدراسة للمناهج الفقهیة الباحث أمام منهجین عامین فی الاستنباط؛ المنهج الأول یُعبّر عنه بمنهج "محوریة القناعة" ووفقا لهذا المنهج یقوم الفقیه بجمع مختلف الظنون فی المسألة، ویضمّ بعضها إلى بعض لیحصل له الوثوق والاطمئنان أو الظن الذی یعتبره أفضل الطرق المتوفرة بالحکم الشرعی فی المسألة، وذلک مع أنّ کلّ واحد من تلک الظنون منفرداً لیس له قیمة فی عملیة الاستنباط، وبحسب اصطلاح الأصولیین لیس بحجة.
أما المنهج الثانی فی عملیة الاجتهاد فیُسمّى بمنهج "محوریة الصناعة". ووفقاً لهذا المنهج یلجأ الفقیه فی استنباطه واجتهاده لمجموعة خاصة ومحدودة من الأدلة قد ثبتت حجیة کلّ واحد منها مسبقا فی علم أصول الفقه، وإذا ما کانت تلک الأدلة فاقدة للحجیة تُهمل وتوضع جانبا لیلجأ الفقیه إلى الأصول العملیة.
عمدنا فی هذه الدراسة متبعین أسلوب البحث المقارن إلى دراسة منهج الاجتهاد عند کل من صاحب الجواهر(ره)، والمحقق الخوئی(ره)، وأبرزنا آثار التمایز والاختلاف بین منهجی الفقیهین فی الاجتهاد.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • منهج محوریة القناعة
  • منهج محوریة الصناعة
  • صاحب الجواهرـ المحقق الخوئی
  1. ابن­ منظور، محمد بن مکرم، (1414)، لسان العرب، سوم، بیروت: دارالفکر.
  2. انصاری، مرتضی، (1415)، کتاب الطهارة، اول، قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
  3. انصاری، مرتضی، (1428)، فرائدالاصول، نهم، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  4. انصاری، مرتضی، (1415)، المکاسب المحرمۀ، اول، قم: کنگره بزرگداشت شیخ انصاری.
  5. امیدی­ فرد، عبدالله، (1386)، آشنایی با فقه جواهری، دوم، قم: انتشارات دانشگاه قم.
  6. بحرانی، یوسف، (1405)، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، قم: مؤسسۀ النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
  7. بهایی، محمد بن حسین، (1423)، زبدة الاصول، اول، بی­ جا: مرصاد.
  8. بهسودی، محمد سرور ،(1422)، مصباح الأصول تقریرات خویی، اول و پنجم، قم: مکتبة داوری.
  9. توحیدی، محمد علی، (بی­تا)، مصباح الفقاهۀ تقریرات خوئی، منشورات مکتبه داوری.
  10. حلی، حسن بن یوسف، (1413)، مختلف الشیعۀ فی احکام الشریعۀ، دوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
  11. خراسانی، محمد کاظم، (1409)، کفایة الاصول، قم: مؤسسه آل البیت:.
  12. خویی، سیدابوالقاسم، (بی­تا)، معجم رجال الحدیث، قم: مطبوعات دارالعلم.
  13. ـــــــــــــــــــــــــ ،(1422)، مبانی تکملۀ المنهاج، قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی;.
  14. ـــــــــــــــــــــــــ ،(1418)، موسوعة الامام الخوئی، قم: مؤسسة إحیاء آثار الامام الخوئی.
  15. جوهری، اسماعیل بن حماد، (1410)، الصحاح، بیروت: دارالعلم.
  16. دیانی، عبد الرسول، (1358)، ادله اثبات دعوا در امور مدنی و کیفری، تهران: انتشارات تدریس.
  17. رشاد، علی اکبر، (1389)، منطق فهم دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  18. روحانی، سید صادق، (1412)، فقه الصادق (7)، ، قم: دارالکتاب.
  19. شبیری زنجانی، سید موسی، (1419)،کتاب نکاح، قم: مؤسسه پژوهشی رأی­پرداز.
  20. سبحانی، جعفر، (1418)، نظام القضاء و الشهادۀ فی الشریعۀ الاسلامیۀ الغراء، اول، قم: مؤسسه امام صادق(7).
  21. شهیدی تبریزی، میرزا فتاح، (1375)، هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، اول، تبریز: چاپ­خانه اطلاعات.
  22. طباطبایی حائری، سید علی، (1418)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، اول، قم: مؤسسه آل البیت:
  23. عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، (1413)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، اول، قم: مؤسسه معارف اسلامی.
  24. عاملی، سید جواد، (1419)، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة ، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  25. علیدوست، ابوالقاسم، (1395)، ظرفیت­های فقه در رویارویی با مسائل دنیای معاصر، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، تابستان1395، شماره 65، صفحه61-78.
  26. علیدوست، ابوالقاسم، (1396)، فقه و مصلحت، چهارم، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  27. علیدوست، ابوالقاسم، (1395)، فقه و حقوق قراردادها(ادله عام روائی)، بی­جا: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  28. عندلیب، محمد، (1395)، روش­شناسی صاحب جواهر، نشریه روش­شناسی اجتهاد، بهار1395ش، شماره اول.
  29. فیاض، محمد اسحاق، (1417)، محاضرات فی اصول الفقه تقریرات خوئی، چهارم، قم: دار الهادی.
  30. قمی، سید تقی، (1426)، مبانی منهاج الصالحین، اول، قم: منشورات قلم الشرق.
  31. کاظمی، محمد علی، (1376)، فوائدالاصول(تقریرات نائینی)، اول، قم: جامعه مدرسین.
  32. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیۀ.
  33. مدنی، سید جلال الدین، (1370)، ادله اثبات دعوا، تهران: گنج دانش.
  34. مرکز منابع و اطلاعات اسلامی، (1389)، فرهنگ­نامه اصول فقه، اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  35. مشکینی، میرزا علی، (1374)، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، ششم، قم: الهادی.
  36. ملکی اصفهانی، مجتبی، (1379)، فرهنگ اصطلاحات اصول، اول، قم: عالمه.
  37. منتظری، حسینعلی، (1416)، البدر الزاهر فی صلاۀ الجمعۀ و المسافر تقریرات بروجردی، سوم، قم: دفتر آیت ­الله منتظری.
  38. موسوی، محمد، (1388)، منهج الفقه الاسلامی فی المسائل المستحدثۀ، قم: بوستان کتاب.
  39. نجفی، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، هفتم، بیروت: دار احیاء الثراث العربی .
  40. نراقی، احمد، (1417)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  41. نوری، حسین، (1417)، خاتمة المستدرک، قم: مؤسسه آل البیت.
دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 19
مقالات علمی پژوهشی
شماره ویژه روش شناسی فقه و اصول(با حمایت میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی (دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
شهریور 1399
صفحه 137-167
  • تاریخ دریافت: 23 آذر 1398
  • تاریخ بازنگری: 30 دی 1398
  • تاریخ پذیرش: 20 فروردین 1399