تعمیم حجیت خبر واحد به گزاره های تفسیری و عقیدتی

نوع مقاله : مقالات فراخوان روش شناسی علوم اسلامی

نویسنده

استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران، تهران - ایران

چکیده

حجیت خبر واحد (متشکل از دو اصطلاح «حجیت» و «خبر واحد»)، از بحث­ های مبسوط در کتب فقهی، اصولی و تفسیری است. خاستگاه اصطلاح «حجیت»، غالباً به فقه باز می­گردد، با این حال، این اصطلاح به ادبیات علم تفسیر قرآن نیز راه یافته است؛ برای نمونه، مسئله حجیت در تفسیر، به‌صورت مشخص در مواردی چون حجیت خبر واحد و همین طور حجیت اقوال صحابه و تابعین مطرح شده است. حال این سؤال جدّی مطرح است که مفهوم و کارکرد اصطلاح حجیت، در غیر فقه چگونه است؟ به­ نظر می‌رسد نه تنها می‌توان میان کارکرد حجیت در مقام فهم و مقام عمل، تمایز قائل شد، حتی می‌توان به امتناع کاربرد حجیت در مقام فهم و معرفت قائل شد. نسبت به اصطلاح «خبر واحد» نیز می‌توان از امکان تفاوت نگرش به آن در فضاهای غیر فقهی سخن گفت. این نگرش غیر فقهی را می­توان ضمن تحلیل رابطه‌ای میان متن و مخاطب (چه در زمان تولید متن و چه در زمان تفسیر آن) پی­گیری کرد. به هر حال، زدودن ذهن از نگاه فقهی و تمایز‌بخشی بین فقه و غیر آن اعمّ از تفسیر و تاریخ و ...، نه از باب تنقیص فقه بلکه به سبب ژرفای دستگاه فقاهتی در طول تاریخ و اثرگذاری ناخواسته آن بر سایر علوم اسلامی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Expanding the Authority of the Single Chain of Transmission to Doctrinal & Commentary Propositions

نویسنده [English]

  • Mohammad Hasan Ahmadi
Assistant Professor of Farabi University Tehran- Iran ; ahmadi_mh@ut.ac.ir.
چکیده [English]

The authority of the Single chain of transmission (al-Kabar al-Wāḥid) is one of the extant discussions in jurisprudential, principled, and commentary books. The origin of the term "Authority" often refers to jurisprudence; however, it has also reached the literature of the science of the commentary of the Holy Quran. For example, the question of authority in the commentary has been specifically addressed in such matters as the authority of the Single chain of transmission, as well as the authority of the words of the companions and subordinates. But the serious question remains that what is the concept and function of the term “Authority” in other sciences beside jurisprudence? With regard to authority, one can speak of the distinction between the use of authority in comprehension and the authority in practice, and even the inability to use authority in comprehension and cognition. Concerning the term "Single Chain of Transmission "can talk about possibility of different approach. in non-jurisprudential areas. This function can be followed while analyzing the relationship between the text and the audience (both when producing the text and when interpreting it). Nonetheless, removing one's mind from the jurisprudential perspective and the distinction between jurisprudence and other (whether interpretation or history, etc.) is not due to limitation of the jurisprudence, instead it is due to its depth throughout the history and its unintended impacts on other Islamic sciences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Authority
  • Theology
  • Single Chain of Transmission
  • Commentary of the Quran
  • Jurisprudence
  • Methodology

عنوان مقاله [العربیة]

تعمیم حجیة الخبر الواحد على القضایا التفسیریة والعقائدیة

چکیده [العربیة]

یعدّ موضوع حجیة الخبر الواحد (المتشکل من اصطلاحی "الحجیة" و"الخبر الواحد") أحد أوسع الأبحاث الفقهیة والأصولیة والتفسیریة، ویرجع منشأ مصطلح "الحجیة" غالباً إلى علم الفقه، ومع ذلک وجد هذا المصطلح طریقه إلى لغة علم التفسیر، ومن باب المثال تمّ تناول مسألة الحجیة فی التفسیر بعض الحالات ومنها حجیة الخبر الواحد، وحجیة أقوال الصحابة والتابعین.






وهنا یطرح السؤال الهام التالی نفسه: ما هو مفهوم مصطلح الحجیة واستعمالاتها فی غیر علم الفقه؟ ویمکن القول أنّه لا یمکن التمییز بین استعمال الحجیة فی مقامی الفهم والعمل فحسب؛ بل یمکن القول بامتناع استعمال الحجیة فی مقام الفهم والمعرفة.






بالنسبة لمصطلح "الخبر الواحد" فیمکن الحدیث عن اختلاف النظرة إلیه فی المجالات غیر الفقهیة، ویمکن تتبع هذه النظرة غیر الفقهیة ضمن تحلیل العلاقات بین النص والمخاطب (سواء فی زمن إنتاج النص أو فی زمن تفسیره). على أی حال فإنّ السعی لتطهیر الذهن من النظرة الفقهیة والتمییز بین الفقه وغیره من العلوم بما فیها التفسیر والتاریخ و... لیس من باب التنقیص من شأن الفقه؛ بل بسبب عمق المنظومة الفقهیة على مرّ التاریخ وتأثیر الفقه اللاإرادی على غیره من العلوم الإسلامیة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الحجیة
  • علم الکلام
  • الخبر الواحد
  • تفسیر القرآن
  • الفقه
  • معرفة المنهج
  1. ابن­ حنبل، احمد بن­ محمد، (2005م)، المسند، الریاض: بیت ­الأفکار الدُولیة.
  2. اصفهانی، محمدحسین، (1367 ق)، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، تهران: انتشارات بوذرجمهری.
  3. بابایی، علی اکبر، (1390)، بررسی مکاتب و روش‌های تفسیری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
  4. بابایی، علی اکبر و دیگران، (1379)، روش­شناسی تفسیر قرآن، تهران:انتشارات سمت.
  5. بروجردی، سیدحسین، (1412)، الحاشیة علی کفایة الاصول، قم: انتشارات انصاریان.
  6. حبّ­ الله، حیدر، (2012م)، فقه الاستخاره، دراسة استدلالیه مقارنه، قم: بی­جا.
  7. خویی، سیدابوالقاسم، (بی­تا)، البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالزهراء 3
  8. ریپین، اندرو، (1392)، رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن، به کوشش مهرداد عباسی، تهران:حکمت.
  9. سبحانی، جعفر، (1414)، اصول الحدیث واحکامه فی علم الدرایه، قم: مؤسسه امام صادق ع.
  10. سبحانی، جعفر، (1420)، الموجز فی اصول الفقه، قم: مکتبه التوحید.
  11. شیخ انصاری، مرتضی، (1423)، کتاب المکاسب، قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  12. شیخ انصاری، مرتضی، (1423)، فرائد الاصول، قم:مجمع الفکر الاسلامی.
  13. صالح، صبحی، (1363)، علوم الحدیث و مصطلحه، قم: منشورات رضی.
  14. صدرالدین‌شیرازی، محمد، (1366)، شرح اصولکافی، تهران:‌مؤسسه‌مطالعات‌و‌تحقیقات فرهنگی.
  15. طباطبایی، سیدمحمدحسین، (1393 ق)، المیزان فیتفسیرالقرآن، بیروت: الأعلمی‌للمطبوعات.
  16. طبرسی، احمدبن علی، (1413 ق)، الاحتجاج، تهران: دارالاسوه.
  17. طبری، محمد‌بن‌جریر، (1392 ق)، جامع البیان عن تاویل آی القرآن، بیروت: دارالمعرفة.
  18. طوسی، محمد‌بن‌حسن، (بی­تا)، التبیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  19. کاظمی، محمدعلی، (1406)، فوائدالاصول، قم:جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  20. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، (1363)، الاصول من الکافی، قم: دارالکتب الاسلامیة.
  21. گلدزیهر، ایگناس، (1374)، مذاهب التفسیرالاسلامی، قاهره: مکتب الخانجی.
  22. مازندرانی، محمد صالح‌، (1421 ق)، شرح اصول کافی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  23. مبلغی، احمد، (1390)، روش­شناسی اجتهاد قم و نجف، قم: مؤسسه فهیم.
  24. مجلسی، محمدباقر، (1403 ق)، بحار الانوار، بیروت: موسسة الوفا.
  25. مظفر، محمدرضا، (1408)، اصول الفقه، قم: انتشارات اسماعیلیان.
  26. معارف، مجید، (1388)، تاریخ عمومی حدیث، تهران: انتشارات کویر.
  27. معرفت، محمد هادی، (1384)، التفسیرالاثری الجامع، قم: مؤسسه التمهید.
  28. هاشمی، سیداحمد، (1414)، جواهر البلاغه، قم: دارالفکر.
  29. هاشمی­ شاهرودی، سیدمحمود، (1405)، بحوث فی علم الاصول، قم: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
دوره 6، شماره 2 - شماره پیاپی 19
مقالات علمی پژوهشی
شماره ویژه روش شناسی فقه و اصول(با حمایت میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی (دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)
شهریور 1399
صفحه 107-135
  • تاریخ دریافت: 03 مهر 1398
  • تاریخ بازنگری: 28 دی 1398
  • تاریخ پذیرش: 20 فروردین 1399