تحلیل فقهی نجات و درمان حیوانات از دیدگاه فریقین

نوع مقاله : پژوهشی (داوری سریع)

نویسندگان

1 دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه خراسان و مدرس سطح یک حوزه علمیه مشهد. مشهد - ایران

2 استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان و استادیار مرکز تخصصی آخوند خراسانی(ره). مشهد- ایران. (نویسنده مسئول)

چکیده

اهتمام فقه اسلامی به نجات و درمان جان انسان‌ها بر کسی پوشیده نیست اما میزان اهتمام فقه به نجات و درمان حیوانات و جواز صرف بیت‌المال در این خصوص، محل تأمل و پرسش است. این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی و به اتکای مصادر فقه و مراجعه به مدارک مکتوب، با استناد به ادلۀ معتبر و شواهد فقهی از دیدگاه فریقین به بررسی نجات جانِ حیوان، قلمروی نجات و صرف بیت‌المال در حفظ، درمان و نجات حیوانات، پرداخته است. بررسی‌ها نشان داد که نجات جانِ حیوان محترم، واجب است. قدرمتیقن در قلمروی نجات حیوانات، شامل حیوانات اهلی دارای ارزش مالی و در اختیار انسان است. در دوره حاضر عدم نجات اغلب حیوانات وحشی به خاطر استفاده در امور علمی و تحقیقاتی یا حفظ حیات‌وحش طبیعی یا منافع مقصوده محلَّله دیگر، تضییع مال محسوب می‌شود و حتی نجاست حیوانات غیرمحترم نیز مانع از نجات نمی‌شود. همچنین حفظ حیوانات در معرض انقراض، واجب و ذبح آن‌ها حتی برای خوردن،حرام است. تشکیل نهادهای حفاظت از حیوانات و خدمات درمانی برای حیوانات، مقابله با حیوان آزاری، آموزش و نگهداری از حیوانات امدادی و... از مصارف جایز بیت‌المال است بلکه در مواردی باید از آن هزینه شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Analysis of Saving and Treating Animals from the Perspective of the Shīʻa and Sunnī

نویسندگان [English]

  • Mohammadreza Alizadeh Moghaddam Biraki 1
  • Mojtaba Ellahi Khorasani 2
1 Graduated Student of Level Four & Instructor of First Level of Khorasan Seminary.Mashhad - Iran
2 Instructor of Advaned Level Studies of Mashhad Seminary & Assistant Professor of Akhūnd Khorāsani Specialized Center;
چکیده [English]

The concern of Islamic jurisprudence to save and treat human lives is not unknown to anyone, but the extent of concern of jurisprudence to save and treat animals and the permissibility of spending Beyt al-Māl (public treasury) in this regard is questionable. Using a descriptive-analytical method, this study by virtue of jurisprudence sources, referring to written documents, and based on valid and jurisprudential evidence from the perspective of the two major sects (of Shīʻa and Sunnī)has studied saving the life of an animal, the realm of rescue, and the use of public treasury in preserving, treating, and rescuing animals. Studies showed that it is obligatory to save the life of a respectable animal. Agreed certitude in the realm of animal rescue, includes domestic animals with financial value and the animal that is at the disposal of humans. But in the current era, not saving most of the wild animals which are used for scientific and research purposes, for the preservation of natural wildlife, or for other legal intended interests, is considered a waste of property. Even the impurity of disrespectful animals does not prevent them from being saved. Also, it is obligatory to preserve endangered animals and it is forbidden to slaughter them even for eating. Establishment of animal protection institutions, medical services for animals, combating animal abuse, training and maintenance of rescue animals, etc. are allowed to spent from the public treasury expenditures, but in some cases, they must be spent from the public treasury.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Relief and Rescue
  • Animal Rescue
  • Respected Person
  • Respected Property
  • Animal Protection

عنوان مقاله [العربیة]

إنقاذ الحیوانات ومعالجتها من وجهة نظر الفریقین... دراسة فقهیة

چکیده [العربیة]

إن اهتمام الفقه الإسلامی وحرصه على إنقاذ الإنسان ومعالجته لا یخفى على أحد، ولکن مدى حرصه على إنقاذ الحیوانات ومعالجتها، وجواز صرف شیء من بیت المال فی هذا الصدد، هو مکان للتأمل والتساؤل.

تناولت هذه الدراسة وباستخدام المنهج الوصفی – التحلیلی والاعتماد علی مصادر الفقه والرجوع إلی المستندات المکتوبة، موضوع إنقاذ الحیوان، ومجال ودائرة الإنقاذ و صرف بیت مال المسلمین فی حفظ ومعالجة وإنقاذ الحیوانات، وذلک استناداً إلى الأدلة المعتبرة والشواهد الفقهیة من وجهة نظر الفریقین.

أظهرت الدراسة وجوب إنقاذ حیاة الحیوانات.

إن القدر المتیقن فی دائرة إنقاذ الحیوانات یشمل الحیوانات الألیفة ذات القیمة المالیة والتی تکون تحت تصرف الإنسان، لکن فی العصر الحالی، یعتبر عدم إنقاذ معظم الحیوانات البریة إهدارًا للممتلکات بسبب استخدامها فی الأمور العلمیة والبحثیة، أو الحفاظ على الحیاة البریة الطبیعیة، أو غیرها من الفوائد المقصودة المحللة. وحتى نجاسة الحیوانات غیر المحترمة لا تمنع إنقاذها. کما یجب المحافظة على الحیوانات المهددة بالانقراض، ویحرم ذبحها حتى للأکل.

کما یجوز إنشاء مؤسسات حمایة الحیوانات والخدمات الطبیة لها، ومکافحة العنف ضد الحیوانات، وتدریب وصیانة حیوانات الإنقاذ وما إلى ذلک؛ من مصارف بیت المال، بل فی بعض الحالات، یجب إنفاقها من بیت المال.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإغاثة والإنقاذ
  • إنقاذ الحیوان
  • النفس المحترمة
  • المال المحترم
  • حفظ الحیوان

به فایل کلی مقالات مراجعه نمایید.

  1. قرآن کریم.

    1. ابن ادریس حلی، أبی جعفر محّمد بن منصور. (1410ق). کتاب السرائر. چاپ دوم، بی‌جا: مؤسسة النشر الإسلامی.
    2. ابن بابویه، أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق). (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    3. ابن بابویه، أبی جعفر محمّد بن علی بن الحسین (شیخ صدوق). (1415ق). المقنع. بی‌جا: مؤسسة الإمام الهادی علیه السلام.
    4. ابن براج، عبد العزیز. (1406ق). المهذب. بی‌جا: مؤسسه نشر اسلامی.
    5.  ابن بطال، خلف بن عبد الملک. (1423هـ - 2003م). شرح صحیح بخاری. چاپ دوم، ریاض: مکتبة الرشد – السعودیة.
    6.  ابن حزم، أبو محمد علی. (بی‌تا). المحلی بالآثار. بیروت: دار الفکر.
    7. ابن عابدین، محمد أمین. (1412هـ - 1992م). رد المحتار على الدر المختار. چاپ دوم، بیروت: دار الفکر. دار الفکر-بیروت.
    8. ابن عبد ربه، ابو عمر احمد بن محمد، محمد، العقد الفرید، بی‌جا: بی‌تا.
    9. ابن فارس، ابو الحسین احمد. (بی‌تا). معجم مقاییس اللغه. قم: منشورات مکتب التبلیغ الإسلامی التابع للحوزة العلمیة فی قم.
    10. ابن قدامه مقدسی، أبو محمد موفق الدین عبدالله بن احمد. (1388ه-1968م). المغنی. مکتبة القاهره.
    11. ابن مفلح، إبراهیم بن محمد. (1418 هـ - 1997 م). المبدع شرح المقنع.  بیروت – لبنان: دار الکتب العلمیة.
    12. ابن منظور، محمدبن مکرم. (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دارصادر.
    13. انصاری، مرتضی. (1381). کتاب المکاسب. بی‌جا: نشرآرموس(اسماعیلیان).
    14. آل عصفور، حسین بن محمد بحرانی. (بی‌تا). الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع. محقق/ مصحح: محسن آل عصفور، قم: مجمع البحوث العلمیه.
    15. بحرانی، یوسف بن احمد. (بی‌تا). حدائق الناضره فی احکام العترة الطاهره. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    16.  بخاری، محمد بن إسماعیل. (1422ق). صحیح بخاری. محقق: محمد زهیر بن ناصر الناصر، بی‌جا: دار طوق النجاة.
    17.  بروجردی، سیدحسین. (1415ق). جامع أحادیث الشیعة فی احکام الشریعه. قم: مهر.
    18. بهمنی، افشار و دیگران. (1395ش). زیست شناسی. بی‌جا: شرکت چاپ ونشر کتاب‌های درسی ایران.
    19. بهوتی، منصور بن یونس. (بی‌تا). کشاف القناع عن متن الإقناع. بی‌جا:  دار الکتب العلمیة.
    20. جاحظ، عمرو بن بحر. (1424ق). الحیوان. چاپ دوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    21. جبران مسعود. (1982). الرائد الصغیر. بیروت: دارالعلم للملایین.
    22. جزیری، عبد الرحمن. (1424 هـ - 2003 م). الفقه على المذاهب الأربعة.  چاپ دوم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
    23. جمعی از مؤلفین. (1430ق). فتاوى الشبکة الإسلامیة. بی‌جا: بی‌نا.
    24. حبیبی، طلعت. (1398ش). زیست شناسی عمومی. تهران: دانشگاه تهران.
    25. حرعاملی، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل البیت.
    26. حسینی عاملی، سید محمد جواد. (بی‌تا). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلامه للفقیه. بی‌جا: دار احیاء التراث العربی.
    27. حلبی، ابوصلاح. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: مکتبة الإمام أمیر المؤمنین علیه السلام.
    28. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی). (1407ق). المعتبر فی شرح المختصر. قم: مؤسسه سید الشهداء(ع).
    29. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی). (1412ق). منتهی المطلب. محقق- مصحح: بخش فقه در جامعه پژوهش‌های اسلامی، مشهد: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
    30. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی). (1413ق). قواعد الاحکام فی معرفه الحلال والحرام. قم: دفترانتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    31. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (علامه حلی). (1414ق). تذکره الفقهاء. قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام.
    32.  حلی، محمد بن حسن بن یوسف (فخر المحققین). (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان، قم.
    33. حلی، نجم الدین جعفر بن حسن(محقق حلی). (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. چاپ دوم، قم: مؤسسه اسماعیلیان‌.
    34. حلی، یحیی بن سعید. (1405ق). الجامع للشرائع. محقق/مصحح: جمعی از محققین تحت إشراف شیخ جعفر سبحانی، قم: مؤسسه سید الشهدا العلمیه.
    35. خمینی، سید روح الله موسوی (امام خمینی). (1384ق). تحریر الوسیله.  قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم.
    36. داور پناه، ابوالفضل. (1357ش).انوار العرفان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات صدر.
    37. دُبْیان، بو عمر. (1432ق). المعاملات المالیة أصالة ومعاصرة. چاپ دوم، ریاض: مکتبة الملک فهد الوطنیة.
    38.  دمیری، محمد بن موسى. (بی‌تا). حیاة الحیوان الکبری. بی‌جا: دار الکتب العلمیة.
    39. دهخدا، علی اکبر. (1373ش). گروهی از نویسندگان. تهران: نشر روزنه.
    40. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ه-1992م). مفردات الفاظ القرآن. مصحح: داوودی، صفوان عدنان، بیروت–لبنان: دارالشامیه.
    41. رافعی، عبدالکریم. (1417هـ - 1997م). العزیز شرح الوجیز المعروف بالشرح الکبیر. بیروت– لبنان: دار الکتب العلمیة.
    42.  روحانی، سید محمد صادق. (1412ق). فقه الصادق. چاپ سوم، بی‌جا: مدرسة الامام الصادق علیه السلام.
    43. زارع، زهرا. (1396ش). اصول رده بندی جانداران و ویژگی‌های کلی آن‌ها. بی‌جا: انجمن معلمان.
    44. زحیلی، وَهْبَة بن مصطفى. (بی‌تا). الفقه الإسلامی وأدلّته. دمشق: دار الفکر.   
    45. سبزواری، سید عبدالأعلی. (1409ق). مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه اهل بیت(ع).
    46. سبزواری، سید عبدالأعلی. (بی‌تا). مهذب الأحکام فی بیان الحلال والحرام. قم: دارالتفسیر.
    47. سبزواری، محمد باقر. (1423ق). کفایة الاحکام. بی‌جا: مؤسسة النشر الإسلامی.
    48. سعدی، ابوجیب. (1408ق). القاموس الفقهی لغتا و اصطلاحا. چاپ دوم، دمشق: دار الفکر.
    49. سید سابق. (1397 هـ - 1977 م). فقه السنه. چاپ سوم، بیروت – لبنان: دار الکتاب العربی.
    50. شربینی، شمس الدین محمد بن أحمد. (1415هـ - 1994م). مغنی المحتاج إلى معرفة معانی ألفاظ المنهاج. بی‌جا: دار الکتب العلمیة
    51. شربینی، شمس الدین محمد بن أحمد. (بی‌تا). الإقناع فی حل ألفاظ أبی شجاع. بیروت: دار الفکر.
    52. شرف الدین، جعفر. (1420ق). الموسوعه القرانیه، خصائص السور. بیروت: دار التقریب بین المذاهب الإسلامیه. 
    53. شیرزای، سید محمد. (1420ق). الفقه، البیئه. بیروت: مؤسسة الوعی الإسلامی.
    54. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم. (1417ق). عروة الوثقى. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    55. طریحی، فخر الدین. (1362ش). مجمع البحرین. چاپ دوم، تهران: انتشارات مرتضوی.
    56. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی). (1378ش). المبسوط فی فقه الامامیه. تهران: مرتضوی.
    57. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی). (1390ق). تهذیب الاحکام. چاپ سوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    58. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی). (1400ق). النهایه فی مجرد الفقه والفتاوی. چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
    59. طوسی، محمد بن حسن (شیخ طوسی). (1407ق). الخلاف. محقق/مصحح: شیخ علی خراسانی و سید جواد شهرستانی و ... ، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
    60. عاملی، زین الدین بن علی(شهید‌ثانی). (1386). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. بی‌جا: جامعة النجف الدینیة.
    61. عاملی، زین الدین بن علی(شهید‌ثانی). (1413ق). مسالک الافهام إلی تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسه معارف اسلامی.
    62. عاملی، على بن حسین‌(محقق کرکی). (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. چاپ دوم، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌.
    63. عاملی، محمدبن مکی(شهید‌اول). (1419ق). ذکری الشیعه فی احکام الشریعة. قم: مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
    64. فاضل هندی، محمد. (1416ق). کشف اللثام والإبهام عن قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه  علمیه قم.
    65. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409). العین. چاپ دوم، ایران: مؤسسة دار الهجرة.
    66. فیروزآبادی، مجد الدین محمد بن یعقوب. (1415ق-1995م). قاموس المحیط. بیرو ت- لبنان: دارالکتب العلمیه، منشورت محمد علی بیضون.
    67.  فیومی، أحمد بن محمد. (بی‌تا). مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. بیروت: مکتبة علمیه. 
    68. کلینی، محمدبن یعقوب. (1407). الکافی. چاپ چهارم، بی‌جا: دار الکتب الإسلامیه.
    69. متقی هندی، حسام الدین. (1401ق). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال. بیروت: مؤسسه الرساله.
    70. مجلسی، محمد باقر. (1404ق). بحارالانوارالجامعه لدرر أخبار الائمه الأطهار علیهم‌السلام. بیروت: مؤسسه الوفاء.
    71. محقق داماد یزدى، سید مصطفى. (1406ق). قواعد فقه. چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى‌.
    72. محمدی یگانه شاهین، راد قمشی، بیژن یاور، محمد علی صدیقی. (1385). مجموعه دانش فنی جستجو و نجات، کتاب پنجم، فنون نجات درمقابل آورار‌های ساختمانی. بی‌جا: مؤسسه آموزش عالی علمی- کاربردی هلال ایران.
    73. مصطفوی، سید حسن. (1380ش). تفسیر روشن. تهران: مرکز نشر کتاب.
    74. مقدس اردبیلی، احمد. (بی‌تا). مجمع الفائدة والبرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: مؤسسه نشر اسلامی.
    75. مقدسی، عبدالرحمن بن محمد. (بی‌تا). الشرح الکبیر علی متن المقنع. بیروت: دارالکتاب العربی.
    76. مکارم شیرازی، ناصر. (1424ق). کتاب النکاح. قم: مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع).
    77. مکارم شیرازی، ناصر. (1427ق). استفتائات جدید. چاپ دوم، قم: مدرسه الامام علی بن ابی طالب(ع).
    78.  موسوی عاملی، سید محمد بن علی(صاحب مدارک). (1413). نهایة المرام فی تتمیم مجمع الفائدة والبرهان. قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
    79. نجفی، محمدحسن. (1366ش). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. چاپ دوم، بی‌جا: المکتبه الاسلامیه.
    80. نراقی، أحمد بن محمّد مهدی. (بی‌تا). مستند الشّیعة فی أحکام الشریعه. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
    81. نوری، میرزاحسین. (1408ق). مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل. قم: آل البیت علیهم‌السلام.
    82. نووی، أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف. (1392). شرح النووی علی مسلم.  چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
    83. نووی، أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف. (بی‌تا). المجموع شرح المهذب. بی‌جا: دارالفکر.
    84.  یاور، بیژن. (1395). دایرةالمعارف مدیریت بحران. تهران: مؤسسه آموزش عالی علمی - کاربردی هلال ایران (وابسته به جمعیت هلال احمر).