مبانی حجیّت «ظنّ متآخم به علم» و ساز و کارهای تشخیص آن

نوع مقاله : پژوهشی (داوری عادی)

نویسندگان

1 دانشیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

2 استادیار گروه معارف دانشگاه یاسوج

3 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج

چکیده

«ظن متآخم» به‌معنای اعتقادی راجح و سخت نزدیک به علم است که موجب اطمینان و سکون نفس می‌شود. این ظن با اسامی دیگری نیز در زبان فقیهان به‌کار رفته است؛ مانند ظن اطمینانی، ظن قوی، قطع عرفی، علم اطمینانی، علم عادی و عرفی. چنین ظنّی از شمول آیات نهی‌کننده از عمل به ظن خارج است و حجیت آن ذاتی نیست؛ ولی با ادله‌ای همچون کتاب، سیرۀ عقلا، حکم عقل و قیاس اولویت به‌اثبات رسیده است. برخی از اسباب حصول آن، اموری چون شیاع، اجماع، علم به اشیا و تواتر است. ظن متآخم به علم، در فقه و اصول کارایی فراوان دارد. برای نمونه، می‌توان از آن به‌منظور حجیت امور گوناگون بهره برد؛ چون خبر ثقه، تعارض اصل و ظاهر، طهارت حیوان مذکی، تشخیص قبله، مکان نمازگزار، اثبات عدالت شهود، تقلید در فروع دین و مسائل فراوان دیگر. همچنین در مسائل قضایی کارایی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Principles of the ‘Authority of Presumption to the Knowledge’ and the Mechanisms of its Diagnosis

نویسندگان [English]

  • Abolfazle Alishahi 1
  • Abolhasan Bakhtiyari 2
  • Mohsen Taslikh 3
1 Yasooj Un
2 Yasooj Un
3 yasouj university
چکیده [English]

Abstract

Presumption approximate to knowledge is the firm belief to the knowledge which leads to the certainty and calmness of the soul. This kind of presumption is mentioned under different titles such as certainty presumption, firm presumption, custom certainty, certainty knowledge, and common and custom knowledge by Islamic jurists and are being excluded from the verses of presumption. Albeit it does not enjoy a natural authority, it has been proven by the indications of the Book, the Intellectuals’ Conduct, the Wisdom, and the Priority Analogy. To obtain such a knowledge, some kinds of means and sources are as expansion, consensus, knowledge of the things, and successive transmission. Presumption approximate to knowledge has found different applications in jurisprudence. For instance, it could be used to prove authenticity of different cases such as sound tradition, the inner and outer contradiction, purely-slaughtered animal purity, knowing the Qiblah direction, the place of salat prayer, proving the witnesses’ justice, and emulating the branches of religion, as well as other cases such as judicial problems.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Presumption approximate to knowledge
  • certainty presumption
  • common knowledge
  • custom knowledge
  • Authenticity

عنوان مقاله [العربیة]

مبانی حجّیة «الظّنّ المتآخم للعلم» و آلیات تشخیصها

چکیده [العربیة]

الظّنّ المتآخم: هو الاعتقاد الراجح و القریب من العلم جدّاً، فیؤدّی الی الاطمئنان و سکون النفس. و أطلق الفقهاء على هذا الظنّ أسماء أُخرى، مثل: الظنّ الاطمئنانی، و الظنّ القوی، و القطع العرفی، والعلم الاطمئنانی، و العلم العادی، و العرفی أیضاً، و قد خرج الظنّ من شمول الآیات الناهیة، و لو لم تکن حجّیته ذاتیة، إلا أنّ الأولویة ثبتت بأدلة، مثل: الکتاب، و الإجماع، و العلم بالأشیاء، و التواتر. و للظنّ المتآخم للعلم استعمالات و فوائد کثیرة، و منها مثلاً أنّه یمکن الاستفادة منه فی حجّیة أمور مختلفة، نحو: خبر الثقة، و تعارض الأصل و الظاهر، وطهارة الحیوان المذکّى، و تعیین جهة القبلة، و موضع المصلّی، و إثبات عدالة الشهود، و التقلید فی فروع الدین، و غیرها من الموارد الکثیرة، و یستعمل کذلک فی الشؤون القضائیة أیضاً.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الظنّ المتآخم
  • الظن الاطمئنانی
  • العلم العادی
  • العلم العرفی
  • الحجّیة

به فایل PDF مراجعه کنید.